دانشجوی دکترای تخصصی تاریخ اسلام پیام نور قشم، مدرس تاریخ تمدن اسلامی دانشگاه جهرم
چکیده
جنبشهای علویان در سراسر دوره خلافت عباسی در معادلات سیاسی جامعه اسلامی و حکمت عباسیان همواره تأثیرگذار بوده است. تشیّع در طول ادوار تاریخی راه مشخصی در پیش گرفت که به تدریج توسعه و تکامل پیدا کرد. علویان و شیعیان مراحلی از مبارزه با غاصبین خلافت را در پیش گرفتند و ظلم و ستم بر آنها بیشتر شد. با ورود امام رضا(ع) به ایران نقطه عطفی در تاریخ تشیّع و تاریخ ایران آغاز شد که به مهاجرت بسیاری از علویان و سادات از جمله احمدبن موسی(ع) و برادران و کاروان همراه ایشان منجر شد و این مهاجرتها بتدریج باعث گسترش تشیّع در پهنه ایران اسلامی گردید.
بررسی دوران اول عباسی و حوادث تاریخی سیاسی آن دوران و بررسی سیاست عباسیان در مقابل علویان همچنین بررسی چگونگی سیاست مأمون عباسی نکات مهمی است که انگیزههای قیام و شهادت احمدبن موسی الکاظم(ع) و حمایت ایشان از ولایت را بر ما روشنتر میسازد. دوران پرحادثه عمر مبارک احمدبن موسی(ع) و برادران بزرگوار ایشان در این دوره واقع شده و قیامهای پرشمار شیعی در آن وجود دارد که مأمون عباسی برای کنترل آنها دست به طرح مسأله ولایتعهدی امام رضا(ع) زد. همچنین در این دوران که مصادف با حیات امام موسی الکاظم و امام رضا (علیهماالسلام) میباشد. دستگاه خلافت عباسی از لحاظ فرهنگی دچار هرزگی و بی بندوباری شده بود و آن را درمیان مردم گسترش میداد.
از طرفی نیز در این عصر که دوره اول عباسی و اقتدار آن است گروههای فکری مختلفی شکل گرفتهاند و فعالیت فکری و فرهنگی مینمایند که بخشی از آنها درون دینی و برخی خارج از اسلام است. هرچند خلفای عباسی مخالفین خود را به زندیق بودن یعنی خارج از دین بودن متهم میکردند. در این دوران علاوه بر گروههای منحرف، فرقههای متعددی نیز از درون اسلام شکل گرفته که دارای عقاید انحرافی هستند، مانند: خوارج، مرجئه، معتزله و اهل حدیث که برخی در مقابل تندروی گروه دیگر عکسالعمل نشان داده و دست به انشعاب و تأسیس فرقه جدید زدهاند. از طرفی در زمان امام کاظم(ع) و حیات فرزند گرامی ایشان احمدبن موسی(ع) شیعه نیز دچار انشعابهای متعددی شده بود که ایجاد فرقههای مبارکیه، قرامطه، فطحیه، واقفیه، ناووسیه، خطابیه، قطعیه، سبطیه و احمدیه از جمله آنهاست، لذا به هدف آگاهی از وضعیت فرهنگی دوران احمدبن موسی الکاظم(ع) و به ضرورت اینکه بیان شود وضعیت فرهنگی شیعه و مسلمانان در این دوران مستعد فرقه سازی بوده و ایستادگی احمدبن موسی بر امر ولایت و بیعت با امام رضا(ع) چه نقش مهمی در این دوران پیچیده دارد، به موضوع میپردازیم تا حیات آن بزرگوار بهتر تحلیل شود.